ड्रायव्हिंग लायसन्स (I)

ड्रायव्हिंग लायसन काढताय? मग ही माहिती वाचा.

आरटीओ कार्यालय आणि लायसन्स हा अतिशय महत्वाचा विषय आहे. पूर्वी ड्रायव्हिंग लायसन्ससाठी आरटीओ कार्यालयात जाऊन  फॉर्मसह सर्व कागदपत्राची पूर्तता करुन नंतर टेस्टसाठी बोलावले जात असे. अलिकडे ऑनलाइन लर्निंग लायसन्समुळे सुटसुटीतपणा आला असला, तरी लायसन्स मिळवण्यासाठी अनेक कायदेशीर प्रक्रिया पार पाडाव्या लागतात. ऑनलाइन लर्निंग लायसन्ससाठी आरटीओच्या वेबसाइटवर नोंदणी करावी लागते. तिथे तारीख मिळाल्यानंतर प्रत्यक्ष आरटीओ कार्यालयात जाऊन ऑनलाइन परीक्षा द्यावी लागते.

ड्रायव्हिंग लायसन्स (Driving Licence)

संबंधित वाहनांचे लायसन्स असल्याखेरीज ते वाहन सार्वजनिक ठिकाणी चालविता येत नाही. लायसन्सचे दोन प्रकार पडतात.

१)‍नॉन ट्रान्सपोर्ट लायसन्स (खाजगी वाहनांचे लायसन्स)

खाजगी (नॉन ट्रान्सपोर्ट) वाहने चालविण्याकरिता नॉन ट्रान्सपोर्ट लायसन्सची आवश्यकता असते. नॉन ट्रान्सपोर्ट लायसन्स हे त्याच प्रकारच्या ट्रान्सपोर्ट वाहनांना लागू नाही. तसेच त्यासाठी मान्यताप्राप्त ड्रायव्हिंग स्कूलकडून प्रशिक्षण प्रमाणपत्राची आवश्यकता नसते. आरटीओतील शिकाऊ तसेच पक्क्या लायसन्सची चाचणी उत्तीर्ण होऊन नॉन ट्रान्सपोर्ट लायसन्स मिळवता येते.

२)‍ ट्रान्सपोर्ट लायसन्स (भाडोत्री वाहनाचे लायसन्स)

भाडोत्री (ट्रान्सपोर्ट) वाहने चालविण्याकरिता ट्रान्सपोर्ट लायसन्सची आवश्यकता असते. त्यासाठी मान्यताप्राप्त स्कूलमधून प्रशिक्षण घेतल्याचे प्रमाणपत्र बंधनकारक आहे. हलके मोटार वाहन चालविण्याचा किमान एक वर्षाचा अनुभव बंधनकारक. तर ज्वालाग्राही पदार्थांची वाहतूक करणाऱ्या वाहनांवरील चालकांना लायसन्स मिळल्यानंतरही ज्वालाग्राही पदार्थांच्या सुरक्षित वाहतुकीविषयी तीन दिवसांचे प्रशिक्षण त्या स्कूलमध्ये पूर्ण करणे बंधनकारक.

लायसन्सविषयीचे सर्वसाधारण नियम

 १. कोणत्याही चालकास गाडीचे वैध लायसन्स असल्याखेरीज सार्वजनिक ठिकाणी गाडी चालवता येत नाही.

२. लर्निंग लायसन्स असलेल्यांना प्रशिक्षक आणि गाडीवर ‘एल’ खूण करणे बंधनकारक.

 ३. १६ ते १८ वर्षामधील व्यक्तीस ५० सीसीपेक्षा कमी इंजिन क्षमतेच्या विनागिअर वाहनांचे लायसन्स मिळविता येते. १८ वर्षांपुढील व्यक्तीस ट्रान्सपोर्ट व्यतिरिक्त इतर कोणत्याही वाहनाचे लायसन्स मिळविता येते. ट्रान्सपोर्ट लायसन्सकरिता २० वर्षे पूर्ण असणे आवश्यक आहे.

मुदत आणि नूतनीकरण

लर्निंग लायसन्सची वैधता सहा महिने असते. त्यानंतर त्याचे एकदाच नूतनीकरण करता येते.

ट्रान्सपोर्ट लायसन्ससाठी तीन वर्षांची कालमर्यादा असते.

ज्वालाग्राही पदार्थांची वाहतूक करणाऱ्या चालकाच्या लायसन्सची वैधता एक वर्षे असते. त्यानंतर एक दिवसाचे उजळणी प्रशिक्षण पूर्ण करून लायसन्सचे नूतनीकरण करावे लागते.

नॉन ट्रान्सपोर्ट लायसन्सची वैधता लायसन्स मिळालेल्या दिवसापासून २० वर्षे किंवा वयाची ५० वर्षे पूर्ण होईपर्यंत, यापैकी जे अगोदर पूर्ण होईल तोपर्यंत असते.

नॉन ट्रान्सपोर्ट लायसन्सचे नूतनीकरण केल्यानंतर लायसन्सची वैधता पुढील प्रत्येक पाच वर्षांसाठी दिली जाते. हीच मुदत ट्रान्सपोर्ट लायसन्ससाठी तीन वर्षे आहे.

कोणतेही लायसन्स मुदत संपल्यानंतर ३० दिवसांपर्यंत वैध आहे. तोपर्यंत नूतनीकरण न केल्यास लायसन्सची वैधता संपते. लायसन्सची वैधता संपल्यानंतर पाच वर्षांच्या आत नूतनीकरण आवश्यक आहे. या कालावधीनंतर लायसन्सची वैधता कायमची संपते.

पाच वर्षे नूतनीकरण न केलेले लायसन्स वैध करायाचे असल्यास नव्याने चाचणी देऊन पूर्वीच्या लायसन्सचे नूतनीकरण करावे लागते.

शिकाऊ लायसन्ससाठी अर्ज कसा करावा?

शिकाऊ व पक्क्या लायसन्ससाठी अर्जदाराने केंद्रीय मोटार वाहन नियमान्वये लायसन्स अथॉरिटीकडे अर्ज करणे आवश्यक आहे.

१.‍ अर्ज नमुना : फॉर्म क्रमांक १ व २. २.‍ पत्त्याचा पुरावा : जीवन विमा पॉलिसी, पासपोर्ट (पारपत्र), राज्य, केंद्र सरकारी कर्मचाऱ्यांसाठी पगाराची पावती, मतदार ओळखपत्र किंवा यापैकी कोणतेही प्रमाणपत्र सादर करू न शकल्यास ज्युडिशियल मॅजिस्ट्रेट वर्ग-१ यांच्यासमोर केलेले प्रतिज्ञापत्र.

 ३. ‍वयाचा दाखला: शाळा सोडल्याचा दाखला, जन्मतारखेचा दाखला, दहावी उत्तीर्ण प्रमाणपत्र वा यापैकी कोणतेही प्रमाणपत्र नसल्यास जिल्हा सिव्हिल सर्जनचा दाखला.

४. ‍वैद्यकीय प्रमाणपत्र : फक्त ट्रान्सपोर्ट लायसन्सकरिता फॉर्म १-ए या नमुन्यात.

५.‍ छायाचित्र : तीन प्रती. शिकाऊ लायसन्ससाठी ऑनलाइन परीक्षा उत्तीर्ण झाल्यानंतर (ऑनलाइन व्यवस्था नसल्यास) लायसन्स अथॉरिटीकडे प्रत्यक्ष हजर राहून चाचणी परीक्षा उत्तीर्ण झाल्यानंतर शिकाऊ लायसन्स मिळते. चाचणी परीक्षेमध्ये विचारलेल्या प्रश्नांपैकी कमीत कमी ६० टक्के प्रश्नांची उत्तरे बरोबर देता येणे आवश्यक आहे. अर्जदारास वाहतूक चिन्हे, वाहतूक सिग्नल आदी नियम माहीत असायला हवेत.

पक्के लायसन्स- अर्ज कसा करावा?

शिकाऊ लायसन्स असणाऱ्या लायसन्सधारकास ३० दिवस पूर्ण झाल्यानंतरच पक्क्या लायसन्ससाठी चाचणी देता येते. पक्क्या लायसन्ससाठी शिकाऊ लायसन्स देणाऱ्या अथॉरिटीकडे अर्ज करावा लागतो.

लायसन्सकरिता अपात्र व्यक्ती : शुद्ध हरपणे, झटके येणे, रातांधळेपणा, बहिरेपणा, रंग चटकन न ओळखणे, २५ ‌मीटर अंतरावरून अंक/ अक्षर न ओळखू शकणारी, हात किंवा पाय नसणारी व्यक्ती.

 १.‍ अर्ज नमुना – फॉर्म क्र. ४ २.‍ प्रमाणपत्रे - ‍शिकाऊ लायसन्स, ‍छायाचित्रे-तीन प्रती, ‍ट्रान्सपोर्ट लायसन्ससाठी ड्रायव्हिंग स्कूलमधील प्रशिक्षण प्रमाणपत्र (फॉर्म नं. ५), ज्या वाहनावर चाचणी देणार आहात त्या वाहनाची वैध प्रमाणपत्रे, पत्त्याचा व जन्मतारखेचा पुरावा. पक्क्या लायसन्सच्या चाचणीसाठी बसणाऱ्या अर्जदाराने, ड्रायव्हिंग टेस्ट उत्तीर्ण करणे आवश्यक असते.

पक्क्या चाचणीचा अभ्यासक्रम

गाडीतील आरशांची आखणी (Adjustment) करणे. वाहन सुरू करण्यापूर्वी घ्यावयाची काळजी. वाहन सरळ चालवणे, गिअर बदलणे, वाहन थांबविणे व पुन्हा सुरू करणे, चढावरती गाडी बंद करून पुन्हा चालवत नेणे, ओव्हरटेक करणे. ‍वाहतूक चिन्हांचे पालन करणे, योग्यवेळी वाहतूक सिग्नल देणे, हाताने ‌किंवा इंडिकेटर्सने सिग्नल्स देणे, लेन बदलणे.

त्यासह, ‍अचानक वाहन नियंत्रण करणे. गाडी रिव्हर्स चालवणे, रस्त्यावर वाहन वळविणे, झेब्रा क्रॉसिंग, सिग्नल आणि रस्ता वाहतुकीचे पालन करणे.

अॅक्सीलेटर, क्लच, गिअर व ब्रेक यांचा योग्य वापर करणे. या चाचणीत चालकास रस्ता सुरक्षिततेविषयी ज्ञान, सरावाचे परीक्षण केले जाते.

 चाचणी परीक्षा सूट असणाऱ्या व्यक्ती : परदेशातील लायसन्स असणाऱ्या, लष्करी वाहनांचे लायसन्स असणाऱ्या व्यक्तींना पक्क्या लायसन्सच्या चाचणी परीक्षेतून सूट देण्यात आली आहे.

आंतरराष्ट्रीय वाहन चालक परवाना (I.D.P.)

भारताशी करार झालेल्या इतर देशांमध्ये वाहन चालविण्यासाठी चालकास आंतरराष्ट्रीय वाहन चालक परवाना (International Driving Permit) देण्यात येतो. हा परवाना जड वाहनांव्यतिरिक्त इतर वाहनांकरिता दिला जातो. अशा परवान्याची वैधता एक वर्षांची असते. त्यासाठी अर्जदाराने लायसन्ससाठी अर्ज करावा लागतो. अर्जात अर्जदाराचे लायसन्स व पासपोर्टमधील पत्ता सारखाच असावा. पत्ता बदल झालेला असल्यास कार्यालयाकडे अर्ज करून योग्य तो बदल करावा.

अर्ज कसा करावा?

अर्जाचा नमुना – आय. डी. पी. अर्ज, २) प्रमाणपत्रे- पासपोर्ट, मूळ लायसन्स. ‍छायाचित्र – तीन प्रती, ‍व्हिसा प्रमाणपत्र,रहिवासी दाखला.

लायसन्सचे नूतनीकरण

कोणत्याही लायसन्सची वैधता संपल्यानंतरही ३० दिवसांपर्यंत असे लायसन्स वैध ठरते. या ३० दिवसांच्या मुदतीच्या आत लायसन्स नूतनीकरणासाठी अर्ज करणे आवश्यक आहे.

अर्ज कसा करावा?

अर्ज नमुना – फॉर्म क्र. ९. सोबत मूळ लायसन्स, वैद्यकीय प्रमाणपत्र (फॉर्म १ – ए), ‍‍छायाचित्र – २ प्रती, मूळ लायसन्समध्ये नवीन वाहनाचा वर्ग (Class) नोंद करणे. लायसन्सधारक एकावेळी एकापेक्षा जास्त लायसन्स बाळगू शकत नाही. त्यामुळे नवीन वाहनाचे लायसन्स मिळाल्यास त्याची नोंद पूर्वीच्याच लायसन्समध्ये करावी लागते.

लायसन्समधील पत्ता किंवा नावात बदल

लायसन्सधारकास लायसन्समधील पत्ता, नाव बदलावयाचे असल्यास अर्ज करून पत्ता, नावबदलाचा तपशील व पुराव्याची कागदपत्रे सादर करावीत. पत्ता बदलण्याचे ठिकाण मूळ लायसन्स अथॉरिटीच्या विभागाबाहेर असल्यास पूर्वीच्या कार्यालयाकडून संबंधित लायसन्सचे नाहरकत प्रमाणपत्र सादर करावे लागते.

लायसन्सची दुय्यम प्रत मिळविणे (Duplicate Licence) :

 मूळ लायसन्स खराब झाल्यास किंवा हरवल्यास फॉर्म एल.एल.डी. (L.L.D.) नमुन्यात अर्ज करावा लागतो. अर्जासोबत खराब झालेले लायसन्स जमा करावे लागते. लायसन्स हरविले असल्यास तसा पोलिस अहवाल सादर करावा लागतो.

अर्ज कसा करावा?

अर्ज नमुना – फॉर्म क्र. L.L.D.

सोबत : १) खराब झालेले लायसन्स अथवा हरवले असल्यास पोलिस अहवाल.
२) छायाचित्रे – २ प्रती.

अधिक माहितीसाठी क्लिककरा

(संदर्भ: म.टा. व वाहनमित्र पुस्तक)